Hersenschimmen

Samenvatting:

https://educatie-en-school.infonu.nl/samenvattingen/61735-boekverslag-hersenschimmen.html

Het verhaal gaat over Maarten Klein. Hij is al een oude man. Vroeger werkte hij bij een bedrijf dat IMCO heet en zich bezighoudt met visvangst. Hij is getrouwd met Vera, bijna 50 jaar, en samen met haar heeft hij 2 kinderen: Fred en Kitty. Deze zijn echter terugverhuisd naar Nederland terwijl hij en Vera in de Verenigde Staten zijn blijven wonen. Ze hebben een hond, Robert.

Maarten merkt dat hij de laatste tijd wat vergeetachtiger wordt. Hij weet niet meer hoe laat het is, en welke dag het is en af en toe vergeet hij om dingen te doen die hem gevraagd zijn. Dit beangstigt hem een beetje, maar eigenlijk geeft hij de winter de schuld. Het liefst gaat hij met Robert wandelen, om zijn gedachten van zich af te zetten.

Toch blijft hij piekeren over zijn vergeetachtigheid. Hij merkt op dat hij steeds vaker in zichzelf praat en dat hij in gespreken met anderen woorden gebruikt waar hij een hekel aan heeft/ die hij alleen op zijn werk gebruikte (bv enfin). Vaak denkt hij ineens aan vroeger en soms laten deze herinneringen hem dingen doen terwijl hij dat helemaal niet wilde. (Scheuren van krant op de wc, zoeken van potlodendoosje). Angstvallig probeert hij dit geheim te houden. Tijdens een wandeling dwaalt hij in gedachten weer af. Uiteindelijk loopt hij naar de stad, waar hij het barmeisje verward met zijn eerste liefde. Roert is alleen naar huis gelopen en Vera gaat hem zoeken.

Hij gaat steeds duidelijker dementeren. Op een dag staat hij op en heeft hij in zijn hoofd dat hij naar een vergadering moet. Vera heeft echter voor de zekerheid alle deuren op slot gedaan. Uiteindelijk breekt Maarten de deur open en loopt hij naar een vakantiehuisje aan het strand. Ook deze breekt hij open en hij gaat binnen. Uiteindelijk komt hij weer bij bewustzijn en snel gaat hij terug naar huis. Zijn tas vergeet hij.

Vera belt Dr Eardly. Deze komt, maar zegt dat ze met Maarten foto’s moet kijken en dat het dan wel weer goed komt. Dit werkt echter niet helemaal. Vera belt Dr Eardly nogmaals en weer komt hij. Maarten houdt een hele redevoering. Als Robert buiten is, maar de deuren op slot zitten, slaat hij een raam in. Dit wordt later gemaakt door William, de buurjongen, aan wie Maarten de hele tijd naar Kiss vraagt (het dode hondje). Ook wil hij hem de hele tijd bier geven.

Dr Eardly komt weer. Maarten denkt hem te imponeren met een redevoering volgend de Simmic methode, maar eigenlijk komt hij niet uit zijn woorden door gebrekkig Engels. Dr Eardly geeft hem pillen. Hij wil hem een spuit geven, maar die slaat Maarten hem uit zijn handen.

Vera kan het niet meer aan en huurt hulp in: Phil Taylor. Zij helpt met de verzorging. Maarten ziet haar als een vriendin van Kitty. Later verwart hij haar met Kitty zelf en met Greet, zijn vroegere pianolerares. Als Maarten ’s nachts door het huis gaat rondlopen, geeft Phil hem een injectie. Hij wordt op het bed vastgebonden. Hij poept in bed en moet dan in bad. Hij ontsnapt nog een keer en komt weer in het vakantiehuisje terecht, waar hij zijn tas terugvindt. Hij wordt teruggereden door een buurtbewoner, die hij voor een bevrijdingssoldaat aanziet. Dr Eardly komt en geeft hem weer een injectie. Als hij wakker wordt, verbrand hij de foto’s uit het fotoalbum. Vera en Phil binden hem vast op een stoel en bellen een inrichting. Dit is allemaal vreemd en raar voor Maarten, een nieuwe omgeving. Eerst ziet hij zijn medepatiënten nog staan, langzaam zakt hij weg en worden zijn gedachten één onduidelijke brei. Aan het eind komt er nog een vrouw bij hem op bezoek (hij herkent Vera niet). Ze vertelt hem dat het weer lente wordt.

 

Titelverklaring

De titel hersenschimmen is makkelijk verklaarbaar door een citaat van Maarten zelf: “Is het leven terug?…maar waar is zo iets gebleven?…is er wel zo iets?… of was gewoon alles inbeelding van het hoofd?…hersenschimmen?

Hersenschimmen: inbeelding van het hoofd. Zo legt de hoofdpersoon het zelf uit en zo kan dementie ook wel beschreven worden. In het boek gaat het voornamelijk over dementie en de gevolgen daarvan. Hersenschimmen maakt dat in één woord duidelijk.

Motieven

Een concreet motief in het verhaal is denk ik het boek “Our man in Havana”. Dit boek komt herhaaldelijk terug en hieraan kun je zien dat het steeds slechter met hem gaat. De eerste keer dat hij het ziet, weet hij niet dat het van hem is. Wel kent hij de schrijver en weet hij het verhaal en dat er een film van gemaakt is. Steeds als hij het weer tegen komt herinnert hij zich minder en minder. Ook is taal een motief. Steeds minder weet hij gelijk te zeggen. Dit brengt hem in de war, hij kan in een keer niet meer goed puzzelen en praten in het Engels. Met zijn verlies aan taal, verliest hij de wereld om zich. Verdwijnen is ook een motief. Om hem heen verdwijnt de wereld langzaam. Om het motief te versterken laat hij ook Maarten zelf dingen verdwijnen. Voorbeelden hiervan zijn de ruit die hij inslaat, de foto’s die hij verbrand enz. Aan de oorlog denkt hij heel vaak in zijn flashbacks en waanbeelden en winter is ook een motief. Maarten heeft een hekel aan de winter, dan verdwijnt alles in het wit en wordt het allemaal hetzelfde. Het verhaal speelt zich af in de winter om het verband te leggen tussen het verdwijnen van dingen in de winter en in Maartens hoofd.

 

Compositie en tijdsverloop

Het boek speelt zich af in de tweede helft van de negentiende eeuw. Het verhaal wordt verteld in acht dagen. Er zitten veel flashbacks in, omdat hij langzamerhand zijn geheugen kwijtraakt hij leeft steeds meer in het verleden. Hij leeft dus meer in zijn flashback dan in het heden. Dat komt doordat zijn kortetermijngeheugen eerst wordt aangetast en zijn langetermijngeheugen pas later. Ondanks de flashbacks in het verhaal wordt de rode draad van het verhaal wel chronologisch verteld, je leest van dag naar dag.

 

Ruimte

Het boek speelt zich af in Amerika in een dorpje genaamd Gloucester, waar Maarten en zijn vrouw Vera 50 jaar geleden naar zijn geëmigreerd. Het speelt zich voornamelijk af in het huis van Maarten en Vera. Maarten en Vera wonen samen in een huis met twee verdiepingen, maar ze zijn beide al jaren niet meer naar de tweede verdieping gegaan. Vera vindt het dan ook opmerkelijk wanneer Maarten opeens naar boven gaat. Snel loop ik naar beneden. Vera staat me met haar handen in haar zij onder aan de trap op te wachten. ‘Opzij,’ roep ik schertsend terwijl ik de laatste trede afstap. ‘Robert en ik gaan even hout halen.’ ‘Er is nog hout genoeg,’ zegt ze terwijl ze Robert bij zijn halsriem vastpak. ‘Wat deed je toch boven?’ ‘Boven hoort toch ook bij dit huis, ’zeg ik een beetje stompzinnig. ‘We komen er nooit meer, dat weet je best. En ga je nu eindelijk eens scheren.

 

De wijze van vertellen

De wijze van vertellen is in dit boek overduidelijk de ik-vertelwijze. Je leest het verhaal vanuit Maartens optiek. De betrouwbaar van het boek is daardoor wel minder, de betrouwbaarheid van een boek in de ik-vertelwijze is sowieso altijd al minder dan die in de alwetende-vertelwijze. Doordat Maarten redelijk veel dingen zelf al niet meer weet al op het begin van het boek is dit nog minder betrouwbaar. Ik vond het lezen hierdoor zelf wel erg lastig, omdat ik eerst geen idee had hoeveel tijd er was verstreken, een jaar, een maand een week? Gelukkig had mijn moeder in haar boek er kleine aantekeningen bij gezet over welke dag het is. Dat heeft me uiteindelijk veel geholpen. ‘Maar Maarten, het is zondag vandaag. Kom, je thee wordt koud.’ Dat ik dat vergeten was. En thee? Ik zou zweren dat het ochtend was.

 

Thema

Voor het thema van dit boek heb ik meerdere verslagen over het boek bekeken. De thema’s die daarin werden genoemd kwamen allemaal op hetzelfde neer; ziekte, dementie, alzheimer. Dit is een overduidelijk thema in dit boek, maar toen ik verder ging kijken kwam ik een hele mooie tegen en dat was onzekerheid. Ik begon erover na te denken en vond het erg mooi gevonden. Het klopt namelijk, want Maarten is onzeker, hij is onzeker over wat er gebeurt ligt het aan hem of aan de winter. Hij is onzeker over wat er nog gaat komen en wat al is geweest. Ik zou hier in de eerste instantie zelf niet aan hebben gedacht, maar ik ben wel erg blij dat ik dit was tegen gekomen. Ik zou zelf ook met dementie zijn opgekomen, maar ik bedacht me ook dat vertrouwen er een is. Maarten vertrouwt namelijk helemaal op Vera en is soort van afhankelijk van haar. Zoals u ziet zijn hier natuurlijk veel verschillende mogelijkheden en dat iedereen hier zijn eigen interpretatie aan geeft.

 

Personages

Maarten Klein: Maarten is een man van 71 jaar met beginnende dementie (op het begin van het boek tenminste). Maarten is getrouwd met Vera en is 50 jaar geleden verhuist naar Amerika. Maarten heeft zijn hele leven voor IMCO gewerkt als secretaris. Maarten houdt erg veel van zijn vrouw en kan niet zonder haar. Hij mist het om haar te verwennen, maar ondanks dat hij niet zonder haar kan heeft hij haar een keer bedrogen. Dat gebeurde op een van zijn vele zakenreizen in Parijs. Maarten is een personage waar je meer over te weten krijgt dan de rest omdat we het vanuit zijn perspectief zien. Terwijl je het boek leest merk je dat hij steeds verwarder wordt en dat het erg snel gaat. Dat maakt het soms wel lastiger.

 

Vera Klein: Vera is de vrouw van Maarten, ze zijn samen met hun kinderen 50 jaar geleden naar Amerika verhuist. Vera is een vrouw met spottende groene ogen en donkere spikkeltjes in de pupillen. Maarten houdt zielsveel van haar en zij van hem. Vera heeft het zwaar, ze ziet haar geliefde plotseling steeds verder achteruit gaan. Ze heeft haar best gedaan voor hem, haar hele leven stond op een gegeven moment om Maarten. Ze deed haar uiterste best om te zorgen dat hij thuis kan blijven, door hulp in huis te halen. Ze had toen erg veel geduld met hem en liet de liefde die ze voor hem had erg goed zien. Ze vindt het soms lastig om hem dingen te vertellen die jaren geleden gebeurd zijn zoals het overlijden van zijn vader, omdat het voor Maarten allemaal weer ‘nieuw’ lijkt te zijn.

 

Robert: Robert is de hond van Maarten en Vera. Hij is erg belangrijk voor Maarten, hij loopt namelijk graag met hem. Maarten doet dingen graag samen met Robert. Robert is een grote steun voor Maarten tijdens het dementieproces en is voor Maarten ook lang herkenbaar wat redelijk bijzonder is.

 

Motto

Het motto van het Hersenschimmen is: A touching dream to which we all are lulled. But wake from separately – Philip Larkin. De betekenis van deze zin voor mij is dat we ons hele leven samen kunnen zijn met iemand door al het lief en leed, maar aan het eind van de dag verlaten we deze wereld alleen. Dus hoe vaak we ook met iemand samen zijn, we moeten het toch alleen afmaken. Dit kan je terugzien in dat Vera de hele tijd klaar staat voor Maarten, maar hoe vaak ze er ook voor hem kan zijn en is ze kan er niks aan veranderen. Hij staat er aan het eind van de dag toch alleen voor.

 

Literaire vormen

Deze roman kan je indelen onder de literaire vormen bij proza, het is namelijk niet geschreven in gedicht vorm of als toneelstuk. Wat dan overblijft is proza, een proza is inprinciepe en stuk tekst geschreven zoals je dingen zegt. Het is dus niet overdreven zoals in een toneelstuk, ook heeft het geen rijm nor ritme zoals veel voorkomt in poëzie.

 

Eindoordeel

Ik raad dit boek zeker aan, het is een erg mooi boek. Op het begin had ik erg veel moeite met het verhaal, ik had moeite de tijdsverloop het was me namelijk niet duidelijk welke dag het was en hoeveel tijd er verstreken was. Echter vind ik het een boek dat veel inzicht geeft over de wereld vanuit het perspectief van iemand met dementie. Van thuis uit weet ik hoe het voor de mensen om iemand heen met dementie is, maar vanuit zijn oogpunt niet. Nu ik dat weet heeft het een nieuw soort waardering naar boven gebracht. Het maakt het leven erg moeilijk en ik denk dat iedereen moet weten hoe lastig zo’n leven kan zijn.